Trong thời đại số hiện nay, vấn đề lừa đảo trực tuyến đang trở thành một thách thức cấp thiết và cần được quan tâm rộng rãi. Theo số liệu thống kê của Bộ Thông tin và Truyền thông, Việt Nam hiện có hơn 70 triệu người sử dụng Internet trên tổng số hơn 100 triệu dân, đứng top đầu khu vực về mật độ sử dụng mạng xã hội và dịch vụ trực tuyến. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ cũng dẫn đến sự gia tăng mạnh mẽ của các hình thức lừa đảo trực tuyến. Hàng loạt vụ việc người dân bị lừa mất hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ đồng qua mạng xã hội, email giả mạo, ứng dụng độc hại, website lừa đảo… đã được ghi nhận tại nhiều địa phương. Các đối tượng lừa đảo ngày càng trở nên tinh vi, sử dụng công nghệ cao để qua mặt cả những người có hiểu biết. Mục tiêu cuối cùng của họ luôn là chiếm đoạt tài sản thông qua thủ đoạn giả danh, đánh vào tâm lý sợ hãi, nhẹ dạ, lòng tham hoặc sự thiếu cảnh giác của nạn nhân.

Cục An toàn thông tin (Bộ Thông tin và Truyền thông) đã phát hành tài liệu hướng dẫn ‘Kỹ năng nhận diện và phòng chống lừa đảo trực tuyến’, trong đó tổng hợp nhiều phương thức và kịch bản lừa đảo phổ biến. Các hình thức lừa đảo phổ biến hiện nay bao gồm giả mạo cơ quan nhà nước, công an, tòa án… gọi điện yêu cầu phối hợp điều tra, chuyển tiền phục vụ kiểm tra tài chính; lừa đảo trúng thưởng, việc làm, đầu tư sinh lời cao, yêu cầu cung cấp thông tin cá nhân hoặc chuyển tiền đặt cọc; tấn công bằng mã độc thông qua ứng dụng giả mạo, file đính kèm trong email, hoặc liên kết chứa mã độc; giả danh người thân qua mạng xã hội, dùng ảnh, video giả (deepfake) nhờ chuyển tiền gấp; tấn công tài khoản ngân hàng, ví điện tử thông qua các kỹ thuật phishing (giả mạo), smishing (tin nhắn lừa đảo), vishing (cuộc gọi lừa đảo)…

Để tự bảo vệ trên không gian mạng, Cục An toàn thông tin đã đưa ra 5 nhóm kỹ năng thiết yếu. Thứ nhất là kỹ năng nhận biết, giúp người dân kịp thời phát hiện nguy cơ. Người dùng cần nắm được cách tiếp cận, phương thức lừa đảo và kịch bản thường gặp. Thứ hai là kỹ năng phát hiện, giúp người dùng nhận diện các dấu hiệu lừa đảo qua các kênh như cuộc gọi, email, mạng xã hội, website, ứng dụng… Thứ ba là kỹ năng xử lý, khi nghi ngờ hoặc đã rơi vào bẫy lừa đảo, người dân cần biết cách xử lý đúng đắn. Thứ tư là kỹ năng phòng tránh, với nguyên tắc quan trọng là ‘phòng hơn chống’. Cuối cùng là kỹ năng bảo vệ lâu dài, với ‘3 nguyên tắc vàng’ và ‘6 KHÔNG’. Bộ Thông tin và Truyền thông đã cung cấp thông tin chi tiết về các kỹ năng này để giúp người dân nâng cao khả năng phòng thủ trước những mối đe dọa lừa đảo trực tuyến.

Cần sự chung tay của cả cộng đồng trong việc phòng chống lừa đảo trực tuyến. Lừa đảo trực tuyến là tội phạm công nghệ cao, khó kiểm soát và dễ lan rộng. Do đó, việc chủ động nhận diện và cảnh báo là vô cùng cần thiết. Bên cạnh sự vào cuộc của các cơ quan chức năng, người dân cũng cần tích cực tham gia tuyên truyền, chia sẻ kiến thức phòng chống lừa đảo đến cộng đồng. Bằng cách nâng cao nhận thức và áp dụng các biện pháp phòng ngừa, chúng ta có thể giảm thiểu những rủi ro và tổn thất do lừa đảo trực tuyến gây ra. Để biết thêm thông tin chi tiết về các biện pháp phòng chống lừa đảo trực tuyến, vui lòng truy cập Cục An toàn thông tin để được hướng dẫn và hỗ trợ kịp thời.

Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

Có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng.

Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn. Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.