Ngày 25/7, tại Nhà văn hóa xóm Dìa Trên, xã Quảng Uyên, Ban Quản lý Công viên địa chất Non nước Cao Bằng đã phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức một hội nghị tập huấn chuyên sâu về bảo tồn di sản gắn với phát triển du lịch bền vững cho cộng đồng. Sự kiện này đã thu hút sự tham gia của 64 hộ dân sinh sống tại làng giấy bản Dìa Trên.

Các nội dung tập huấn tập trung vào vai trò quan trọng của cộng đồng trong bảo tồn di sản, kỹ năng phát triển du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống, cũng như cách thức khai thác hiệu quả các giá trị văn hóa để phục vụ cho sự phát triển kinh tế – du lịch địa phương. Ngoài ra, chương trình cũng hướng dẫn việc sắp xếp không gian làng nghề tại các hộ gia đình và công tác phát huy giá trị làng nghề gắn với phát triển du lịch.

Hoạt động này nằm trong chuỗi các hoạt động triển khai nhiệm vụ phát triển không gian di sản thuộc Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng năm 2025. Mục tiêu của chương trình là nâng cao nhận thức và năng lực cho người dân địa phương trong việc bảo vệ và khai thác hiệu quả các di sản văn hóa, lịch sử và tự nhiên của địa phương, từ đó hướng tới xây dựng mô hình du lịch cộng đồng gắn với làng nghề truyền thống tại địa phương.

Thông qua hội nghị tập huấn, người dân địa phương đã được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết để tích cực tham gia vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của các di sản văn hóa, lịch sử và tự nhiên. Đồng thời, chương trình cũng mở ra cơ hội cho người dân địa phương phát triển du lịch cộng đồng, tăng thu nhập và cải thiện đời sống, góp phần vào sự phát triển bền vững của địa phương.

Việc tổ chức hội nghị tập huấn này không chỉ giúp người dân địa phương hiểu rõ hơn về tầm quan trọng của việc bảo tồn di sản mà còn giúp họ có thể tận dụng các nguồn lực địa phương để phát triển du lịch một cách bền vững. Qua đó, chương trình cũng nhằm tăng cường mối quan hệ giữa cộng đồng với các cơ quan quản lý và tổ chức trong việc bảo tồn và phát triển di sản văn hóa.

Bộ phim tài liệu “Xẩm đỏ” – một di sản văn hóa quý báu về nghệ nhân Hà Thị Cầu, người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ 20 – đang được hoàn tất thủ tục sang nhượng bản quyền cho tỉnh Ninh Bình. Đạo diễn Lương Đình Dũng, người thực hiện bộ phim, cho biết ông đang hoàn tất các thủ tục để chuyển giao bản quyền của bộ phim này.

Bộ phim “Xẩm đỏ” đã được hoàn thành từ năm 2011, nhưng đến nay, tỉnh Ninh Bình vẫn muốn mua bản quyền để bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa này. Theo đạo diễn Lương Đình Dũng, bộ phim được thực hiện trong nhiều năm, bắt đầu từ năm 2008 đến 2010, với hơn 1.200 phút quay. Sau đó, bộ phim được dựng lại với thời lượng 68 phút, để người xem có thể nghe được nhiều bài hát hơn từ nghệ nhân Hà Thị Cầu.

Điểm đặc biệt của bộ phim “Xẩm đỏ” là không sử dụng lời bình, mà để nghệ nhân tự nhiên thoải mái nhất khi hát như thể đang tâm sự trực tiếp tới khán giả. Đạo diễn Lương Đình Dũng cho biết, ông muốn lưu giữ lại tất cả như một di sản văn hóa truyền thống của nghệ nhân Hà Thị Cầu để lại cho Ninh Bình nói riêng và cho kho tàng nghệ thuật xẩm Việt Nam nói chung.

Bộ phim “Xẩm đỏ” không chỉ là hình ảnh về nghệ nhân Hà Thị Cầu, mà còn sinh động bởi miền quê mộc mạc, với chợ quê, hoa gạo, bến đò… ẩn hiện, thảng thốt trong tiếng sênh, nhịp phách. Qua bộ phim, đạo diễn Lương Đình Dũng muốn mang đến cho công chúng những giá trị văn hóa truyền thống, cũng như làm nổi bật tài năng và sự tận tâm của nghệ nhân Hà Thị Cầu trong việc giữ gìn và truyền tải di sản văn hóa này.

Ngoài “Xẩm đỏ”, đạo diễn Lương Đình Dũng từng thực hiện nhiều bộ phim nổi tiếng về nghệ thuật chèo, như “Hề cu Sứt”, “Thầy bói đi chợ”, “Lý trưởng mẹ Đốp”, “Phù thủy sợ ma”, “Thị Màu lên chùa”. Ông cho rằng cái gốc đi lên và thấm đẫm trong hành trang nghệ thuật vẫn phải từ những tác phẩm văn học, nghệ thuật dân tộc. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa như “Xẩm đỏ” là rất quan trọng để giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.

Việc tỉnh Ninh Bình muốn mua bản quyền bộ phim “Xẩm đỏ” cho thấy nỗ lực của địa phương trong việc bảo tồn và quảng bá di sản văn hóa này. Với việc chuyển giao bản quyền, tỉnh Ninh Bình sẽ có cơ hội để trưng bày, giới thiệu bộ phim đến công chúng, cũng như sử dụng nó như một công cụ để giáo dục và quảng bá văn hóa.

Bộ phim Xẩm là một loại hình nghệ thuật dân gian truyền thống của Việt Nam, được ưa chuộng ở nhiều vùng miền. Loại hình nghệ thuật này thường được biểu diễn trong các dịp lễ hội, cũng như trong đời sống hàng ngày của người dân.

Di tích lịch sử đình Đô Mỹ, tọa lạc tại xã Tống Sơn, tỉnh Thanh Hóa, hiện đang đứng trước nguy cơ đổ sập do sự xuống cấp nghiêm trọng sau gần 200 năm tồn tại. Để cứu nguy cho di tích cấp tỉnh này, dự án tu bổ, tôn tạo đã được triển khai với tổng mức đầu tư hơn 14,6 tỷ đồng.

Đình Đô Mỹ được xây dựng từ giữa thế kỷ XIX, ban đầu được dùng để thờ Thành hoàng Thái úy Tô Hiến Thành, cùng với hai vị Đô Bá và Nguyễn Thận Xuân. Năm 1996, đình được công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh và nằm ở xã Hà Tân cũ, nay là xã Tống Sơn. Trải qua thời gian dài, công trình gỗ bề thế này đã bị xuống cấp nghiêm trọng. Người dân địa phương đã nhiều lần đề nghị các cấp có thẩm quyền sớm xem xét để tôn tạo, tu bổ nhưng chưa có kinh phí.

Sau nhiều lần nâng lên, đặt xuống, dự án tu bổ, tôn tạo di tích đình Đô Mỹ đã được phê duyệt vào tháng 5/2025. Công trình được khởi công vào tháng 6/2025 và dự kiến hoàn thành, đưa vào sử dụng trước Tết Nguyên đán 2026. Đối với các công trình văn hóa, việc phục dựng, tôn tạo phải giữ được yếu tố gốc, các nét họa tiết, hoa văn đặc trưng của công trình gắn với thời kỳ lịch sử.

Phó Chủ tịch UBND xã Tống Sơn, bà Phan Thị Lan, cho hay: “Đình Đô Mỹ là một công trình kiến trúc tiêu biểu của thời Nguyễn, mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống. Việc đình được tu bổ là sự kiện lớn, mang lại niềm vui, sự phấn khởi cho hàng nghìn người dân trong vùng. Mọi người mong mỏi công trình được hoàn thành đúng tiến độ, vừa bảo tồn di sản, vừa phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống hiện nay.”

Để bảo tồn nguyên trạng kiến trúc gốc, trước khi hạ giải, các đơn vị có chuyên môn của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch Thanh Hóa, cùng với đại diện người dân, chính quyền, đơn vị thi công đã lập biên bản, quay clip, chụp ảnh từng nét hoa văn, họa tiết. Đình Đô Mỹ không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh, đình còn là biểu tượng của truyền thống và lịch sử quê hương. Việc nâng cấp đình không chỉ góp phần bảo tồn di sản mà còn thể hiện sự quan tâm của chính quyền tới đời sống tinh thần của nhân dân.

Hiện nay, đơn vị thi công đang dọn dẹp mặt bằng, lấy cốt, phân loại các phiến đá còn sử dụng được, các phiến hư hỏng thì đặt đơn vị đục, đẻo cho đúng kích cỡ. Phần trụ cột bằng lim cũng được đo kỹ càng để khi thay thế đảm bảo chất lượng, chủng loại. Với sự nỗ lực của các bên liên quan, dự án tu bổ, tôn tạo di tích đình Đô Mỹ đang được triển khai đúng tiến độ, hứa hẹn sẽ hoàn thành và đưa vào sử dụng trong thời gian tới, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị của di tích lịch sử cấp tỉnh này.

Xem thêm: Liên kết

Khi nhắc đến tỉnh Ninh Bình, không thể bỏ qua sự kiện quan trọng là sự hình thành của phường Tây Hoa Lư, một đơn vị hành chính mới đầy hứa hẹn. Phường Tây Hoa Lư được hình thành từ sự hợp nhất của nhiều địa phương giàu bản sắc văn hóa, mang trong mình khí thiêng của Cố đô Hoa Lư và nhịp sống mới. Với diện tích tự nhiên lên đến 84,96 km² và dân số gần 47.000 người, phường Tây Hoa Lư trở thành một trong những phường có diện tích lớn nhất tỉnh Ninh Bình. Nơi đây hội tụ nhiều yếu tố về địa lý, nhân văn, văn hóa và lịch sử, tạo nên một bức tranh đa màu về một vùng đất giàu truyền thống.

Sự ra đời của phường Tây Hoa Lư là kết quả từ chủ trương lớn của Chính phủ nhằm tinh gọn bộ máy quản lý, sắp xếp lại các đơn vị hành chính cấp xã để tối ưu hóa nguồn lực, nâng cao hiệu quả quản lý và thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Điều này càng trở nên quan trọng trong bối cảnh tỉnh Ninh Bình đang tích cực hợp tác với các tỉnh lân bang như Hà Nam và Nam Định. Việc hình thành phường Tây Hoa Lư cho thấy bước đi chiến lược để khai thác tiềm năng, thế mạnh của vùng lõi di sản, tạo điểm tựa cho phát triển đô thị di sản thiên niên kỷ và công nghiệp văn hóa.

Một trong những lợi thế nổi bật của phường Tây Hoa Lư là diện tích rộng lớn, tạo điều kiện cho sự phát triển vượt trội. Với không gian rộng rãi, phường Tây Hoa Lư có nhiều dư địa để quy hoạch không gian đô thị, bố trí hạ tầng một cách hợp lý. Đồng thời, nơi đây cũng thuận lợi trong việc bảo tồn và khai thác giá trị di sản văn hóa – thiên nhiên phục vụ cho phát triển kinh tế – xã hội bền vững. Đặc biệt, với việc sở hữu di tích quốc gia đặc biệt Cố đô Hoa Lư, phường Tây Hoa Lư có cơ hội lớn để phát triển du lịch và bảo tồn di sản văn hóa.

Bản sắc văn hóa được xem là nền tảng phát triển của phường Tây Hoa Lư. Khi được hình thành từ sự hợp nhất của nhiều địa phương có truyền thống lịch sử và văn hóa phong phú, phường Tây Hoa Lư sở hữu một nền tảng văn hóa đa tầng. Nơi đây là sự giao thoa giữa các giá trị văn hóa dân tộc, tôn giáo và di sản, tạo nên một bản sắc riêng biệt. Du lịch sẽ là thế mạnh trong định hướng phát triển kinh tế bền vững của phường Tây Hoa Lư, đặc biệt với các điểm nhấn như chùa Bái Đính – một trong những trung tâm Phật giáo lớn nhất Việt Nam.

Trong định hướng phát triển giai đoạn mới, phường Tây Hoa Lư xác lập rõ nguyên tắc: Bảo tồn di sản không chỉ là trách nhiệm, mà còn là nền tảng chiến lược để kiến tạo tương lai. Mỗi quyết sách kinh tế – xã hội đều đặt di sản vào trung tâm, xem đó là sức mạnh nội lực, là nguồn lực bền vững để xây dựng một đô thị hiện đại, có chiều sâu văn hóa và bản sắc riêng biệt. Điều này không chỉ giúp bảo vệ những giá trị văn hóa truyền thống mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của phường Tây Hoa Lư trong tương lai.

Trong bối cảnh hiện nay, chuyển đổi số trong hoạt động bảo tàng đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn cầu. Mục tiêu chính của xu hướng này là hiện đại hóa công tác bảo tồn, tăng cường khả năng tiếp cận di sản và hội nhập với xu thế phát triển chung của bảo tàng thế giới trong kỷ nguyên số. Mới đây, trong chuyến đi học tập và trao đổi kinh nghiệm bảo tồn di sản tại Ba Lan, TS Nguyễn Anh Minh, Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, đã chia sẻ quan điểm rằng đã đến lúc các bảo tàng tại Việt Nam cần thiết có một phòng chuyển đổi số. Sự hiện diện của phòng chuyển đổi số sẽ góp phần quan trọng trong công tác bảo tồn di sản một cách bền vững, đồng thời thu hút công chúng thế hệ mới và hội nhập quốc tế.

Theo kinh nghiệm của Ba Lan, một quốc gia có hệ thống bảo tàng hiện đại và năng động bậc nhất Đông Âu, việc thành lập phòng chuyển đổi số đã trở thành một phần không thể thiếu trong hoạt động của các bảo tàng. Phòng chuyển đổi số tại các bảo tàng Ba Lan đảm nhiệm nhiều nhiệm vụ chuyên biệt, bao gồm: số hóa hiện vật, xây dựng và cập nhật cơ sở dữ liệu, đăng tải nội dung lên các nền tảng số, phục vụ cho công tác in ấn, xuất bản, cũng như truyền thông và nghiên cứu. Sự chuyên nghiệp trong công tác này đã giúp các bảo tàng Ba Lan tiếp cận công chúng một cách rộng rãi và hiệu quả.

Một điểm đáng chú ý trong mô hình của các bảo tàng Ba Lan là sự đầu tư vào cơ sở vật chất hiện đại cho việc số hóa hiện vật. Tất cả các bảo tàng tại Ba Lan đều được trang bị studio chụp ảnh chuyên nghiệp có diện tích lớn, hệ thống ánh sáng chuẩn bảo tàng và máy ảnh hiện đại với độ phân giải cao. Đây chính là nơi thực hiện việc số hóa chi tiết từng hiện vật, từng tác phẩm nghệ thuật với tiêu chuẩn kỹ thuật cao, đảm bảo tính chân thực và sắc nét khi chuyển sang không gian số. Việc này không chỉ giúp bảo tàng lưu giữ di sản một cách bền vững mà còn mở ra khả năng chia sẻ với công chúng quốc tế thông qua các nền tảng số.

Sau khi hoàn tất khâu chụp ảnh và xử lý hình ảnh, dữ liệu được cập nhật lên hệ thống nền tảng số và tích hợp vào cơ sở dữ liệu số hóa. Đây là quá trình lưu giữ toàn bộ hiện vật, hình ảnh, tư liệu của bảo tàng. Quá trình này là nền tảng quan trọng để chia sẻ hình ảnh các hiện vật đến với các chuyên gia, nhà nghiên cứu, sinh viên và công chúng trong nước và quốc tế. Qua đó, các bảo tàng không chỉ thực hiện chức năng bảo tồn di sản mà còn đóng vai trò là cầu nối giữa di sản văn hóa và công chúng.

Vậy nhưng, thực trạng tại Việt Nam hiện nay cho thấy hầu hết các bảo tàng vẫn vận hành theo mô hình truyền thống và chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Trong khi đó, các chuyên gia cho rằng nếu không có bước nhảy về công nghệ, bảo tàng sẽ tiếp tục lùi lại phía sau, không bắt kịp nhu cầu và tâm lý tiếp cận mới của công chúng. Một rào cản lớn là hầu hết các bảo tàng tại Việt Nam chưa có phòng chuyên trách cho chuyển đổi số. Việc số hóa hiện vật, nếu có, thường được thực hiện rời rạc, dưới dạng các dự án ngắn hạn, thuê ngoài. Điều này khiến dữ liệu thiếu đồng bộ, không bảo mật, khó duy trì và không phát huy được giá trị về lâu dài.

Do đó, giải pháp được nhiều chuyên gia đề xuất là việc thành lập một quỹ chuyển đổi số trong lĩnh vực bảo tàng tại Việt Nam. Quỹ này sẽ tạo ra nguồn lực ổn định để hỗ trợ các bảo tàng từng bước hình thành phòng chuyển đổi số, triển khai số hóa hiện vật, xây dựng cơ sở dữ liệu và phát triển nền tảng trưng bày số một cách bài bản, bền vững. Đây là bước đi cần thiết để các bảo tàng Việt Nam bắt kịp với xu thế phát triển của bảo tàng thế giới, không chỉ trong công tác bảo tồn di sản mà còn trong việc tiếp cận và thu hút công chúng trong và ngoài nước.