Giáo sư Tôn Thân, nguyên Trưởng phòng Toán – Tin của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, đã lên tiếng về vấn đề kiểm tra và đánh giá môn Toán hiện nay. Theo ông, việc kiểm tra và đánh giá môn học này còn tồn tại nhiều vấn đề, đặc biệt là việc lạm dụng hình thức trắc nghiệm. Ông cho rằng cách làm này dẫn đến tình trạng học sinh chỉ học thuộc lòng, học mẹo, hoặc tìm ra đáp án mà không hiểu được bản chất của vấn đề.

Ông Thân nhấn mạnh rằng cách học và kiểm tra như hiện nay chỉ giúp tìm ra những “thợ giải Toán”, chứ không phải là những học sinh có năng lực thực sự về Toán. Điều này gây ra một hệ lụy lớn cho nền giáo dục, khi mà mục tiêu đào tạo ra những thế hệ học sinh có tư duy và năng lực Toán học vững vàng không được thực hiện một cách hiệu quả.

Giáo sư Ngô Bảo Châu, Giám đốc khoa học của Viện Nghiên cứu cao cấp về Toán, cũng đồng tình với quan điểm của ông Tôn Thân. Theo ông, giáo viên cần phải dạy cho học sinh hiểu đúng bản chất của vấn đề, và tạo cơ hội cho các em phát triển tư duy và khả năng sáng tạo. Điều này đòi hỏi một sự thay đổi trong phương pháp dạy học và kiểm tra, để có thể đánh giá chính xác năng lực của học sinh.

Để đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, ông Thân gợi ý rằng cần phải thay đổi cách bồi dưỡng cho giáo viên. Việc bồi dưỡng này cần tránh hình thức hóa và tập trung vào việc rèn tư duy và bản chất Toán học cho các em. Điều này sẽ giúp giáo viên có thể trang bị cho học sinh của mình những kiến thức và kỹ năng Toán học vững vàng, cũng như khả năng tư duy và sáng tạo để có thể ứng dụng Toán học vào thực tiễn.

Thay đổi cách dạy và kiểm tra như vậy sẽ giúp phát triển năng lực Toán học của học sinh một cách toàn diện hơn. Điều quan trọng là phải tạo ra một môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh cảm thấy thoải mái khi khám phá và tìm hiểu bản chất của Toán học.

Thành tích xuất sắc của đội tuyển quốc gia Việt Nam tại Olympic Vật lý quốc tế (IPhO) năm nay đã mang lại niềm tự hào cho đất nước. Cả 5 học sinh dự thi đều giành huy chương, với em Nguyễn Thế Quân, học sinh lớp 12, trường THPT chuyên Phan Bội Châu (Nghệ An) đã giành huy chương vàng. Bốn em khác là Lý Bá Khôi, Trương Đức Dũng, Nguyễn Công Vinh và Trần Lê Thiện Nhân đã giành huy chương bạc.

Thành tích này đã giúp đoàn Việt Nam nằm trong top 10 quốc gia có kết quả cao nhất tại IPhO 2025. Đây là tiếp nối chuỗi kết quả ấn tượng của các đoàn học sinh Việt Nam tại các kỳ thi Olympic quốc tế và khu vực trong nhiều năm qua. Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết, kết quả của đội tuyển Việt Nam tại kỳ thi năm nay tiếp tục khẳng định chất lượng giáo dục phổ thông cũng như hướng đi đúng đắn trong công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh năng khiếu, học sinh giỏi.

IPhO lần thứ 55 được tổ chức tại Pháp từ ngày 17/7 đến hết ngày 25/7, với sự tham gia của 94 quốc gia và vùng lãnh thổ, cùng 406 thí sinh dự thi. Kỳ thi bao gồm hai ngày thi chính thức, một ngày thi lý thuyết và một ngày thi thực nghiệm, mỗi bài thi kéo dài 5 giờ. Bài thi lý thuyết và thực nghiệm năm nay thể hiện sự kết hợp tinh tế giữa Vật lý hiện đại và các hiện tượng thực tiễn gần gũi.

Đặc biệt, bài toán về sự tạo bọt khí trong ly sâm panh không chỉ mang ý nghĩa Vật lý mà còn là điểm nhấn văn hóa độc đáo, đưa ẩm thực Pháp vào đề thi IPhO. Bài thi thực nghiệm gồm hai bài, yêu cầu tư duy tổng hợp và kỹ năng đo đạc chính xác. Một bài liên quan đến hạ cánh và di chuyển an toàn, tránh sa lầy vào những cồn cát trên bề mặt Sao Hỏa của tàu thám hiểm. Bài còn lại sử dụng cân Gouy để đo mômen từ, đồng thời là một gợi nhắc về nhà Vật lý người Pháp Louis Georges Gouy.

Lễ bế mạc và công bố kết quả IPhO 2025 sẽ diễn ra vào lúc 21h ngày 24/7. Chúng ta cùng chờ đợi và chúc mừng đội tuyển quốc gia Việt Nam đã đạt được thành tích xuất sắc này. Olympic Vật lý quốc tế là một trong những kỳ thi quốc tế hàng đầu về Vật lý, và Việt Nam đã thể hiện sự xuất sắc của mình trong kỳ thi này.

Chính phủ Việt Nam đã chính thức ban hành Quyết định 347 vào tháng 2 năm 2025, trong đó phê duyệt Đề án phát triển hệ thống trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng về công nghệ 4.0 đến năm 2030. Mục tiêu chính của đề án là xây dựng và phát triển ít nhất 1 hoặc 2 mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng trong mỗi lĩnh vực công nghệ ưu tiên của công nghiệp 4.0.

Đặc biệt, lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, công nghiệp bán dẫn và công nghệ sinh học sẽ được tập trung phát triển với ít nhất 2 hoặc 3 mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng trải rộng trên ba miền Bắc – Trung – Nam. Mỗi mạng lưới sẽ bao gồm một cơ sở giáo dục đại học có thế mạnh làm hạt nhân, cùng với ít nhất 5 cơ sở giáo dục đại học khác và một số doanh nghiệp trong nước và nước ngoài tham gia.

Mỗi mạng lưới trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng sẽ tổ chức ít nhất 1 chương trình xuất sắc về đào tạo thích ứng, đào tạo lại, đào tạo nâng cao, đào tạo chuyên sâu cho phát triển nguồn nhân lực trong một số lĩnh vực công nghệ ưu tiên của công nghiệp 4.0. Qua đó, đề án hướng đến nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động và yêu cầu phát triển của đất nước.

Một trong những mục tiêu quan trọng của đề án là thu hút ít nhất 100 nhà khoa học và chuyên gia giỏi là người Việt Nam ở nước ngoài và người nước ngoài tham gia giảng dạy, nghiên cứu khoa học trong các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn góp phần chuyển giao công nghệ và kinh nghiệm từ các chuyên gia quốc tế.

Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chọn 13 cơ sở giáo dục đại học để dẫn dắt các trung tâm đào tạo xuất sắc, tài năng về công nghệ ở 9 lĩnh vực. Những cơ sở giáo dục đại học này sẽ đóng vai trò là hạt nhân của mạng lưới, chủ trì và phối hợp với các đơn vị khác trong mạng lưới để triển khai các hoạt động đào tạo và nghiên cứu.

PGS.TS Nguyễn Hoàng Long, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ Giao thông Vận tải, cho biết trường đã thiết lập được một mạng lưới quy mô lớn với 12 cơ sở giáo dục đại học uy tín và 2 viện nghiên cứu chuyên ngành, cùng với các doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghệ, xây dựng và giao thông. Trường sẽ chủ trì và phối hợp với các đơn vị trong mạng lưới thiết kế các chương trình đào tạo xuất sắc tài năng, tích hợp trí tuệ nhân tạo, IoT, dữ liệu lớn, công nghệ vật liệu mới và năng lượng xanh vào chương trình đào tạo và giáo trình giảng dạy.

Đề án phát triển hệ thống trung tâm đào tạo xuất sắc và tài năng về công nghệ 4.0 đến năm 2030 đánh dấu một bước tiến quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu khoa học tại Việt Nam, hướng tới đáp ứng nhu cầu của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư và hội nhập quốc tế. Qua đó, Việt Nam kỳ vọng sẽ phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, góp phần推动 sự phát triển bền vững của đất nước.

Đã hơn một thập kỷ trôi qua kể từ khi Nghị quyết số 29-NQ/TW năm 2013 của Ban Chấp hành Trung ương về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo được ban hành. Nghị quyết này thể hiện quyết tâm của Đảng và nhân dân trong việc đưa nền giáo dục về đúng bản chất “dạy thật, học thật, thi thật”. Nghị quyết đã xác định cải cách thi cử là một khâu đột phá quan trọng, bởi nó đóng vai trò là điểm nút kết nối toàn bộ chuỗi giá trị giáo dục, từ chương trình – sách giáo khoa, dạy học, kiểm tra – đánh giá cho đến tuyển sinh và sử dụng nhân lực.

Sau hơn mười năm triển khai, thực tế cho thấy đổi mới thi cử vẫn còn ở trạng thái chắp vá, thiếu định hướng hệ thống và ảnh hưởng không nhỏ đến niềm tin của xã hội. Việc gộp kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông với tuyển sinh đại học, xét về chủ trương, là một bước đi đúng. Nó giúp giảm áp lực thi cử, tiết kiệm nguồn lực và hướng đến một hệ thống đánh giá toàn diện hơn. Tuy nhiên, việc triển khai lại thiếu đồng bộ về kỹ thuật, con người và nguồn lực. Đề thi thiếu ổn định, dao động về cấu trúc, độ khó qua các năm, trong khi không có chuẩn hóa đề thi – điều vốn là thông lệ trong các kỳ thi quốc tế như SAT, A-Level hay tú tài Pháp.

Khi không bảo đảm được tính ổn định, chuẩn hóa và công bằng, kỳ thi dần trở thành một nơi thử nghiệm may rủi của thí sinh. Tệ hơn, các vụ gian lận điểm thi có tổ chức từng xảy ra ở một số địa phương không chỉ là “sự cố đơn lẻ” mà phản ánh lỗ hổng thể chế trong quản lý và giám sát. Nếu một kỳ thi quốc gia mà vẫn để lọt hành vi can thiệp điểm số có hệ thống ở vài địa phương, thì tính công bằng dễ trở thành khẩu hiệu. Điều này cho thấy, vấn đề không chỉ nằm ở kỹ thuật tổ chức, mà còn ở sự thiếu minh bạch, thiếu kiểm soát độc lập và thiếu trách nhiệm giải trình trong toàn bộ hệ thống thi cử.

Song hành với đó là sự bế tắc trong việc chuyển hóa kỳ thi thành động lực cải thiện chất lượng dạy học. Thay vì giảm áp lực, kỳ thi chung lại khiến cho giáo viên và học sinh bị cuốn vào vòng xoáy “học để thi”, “học để có điểm”, thay vì học để hiểu và sáng tạo. Bệnh thành tích trở nên phổ biến dưới hình thức điểm học bạ “đẹp như mơ”, trong khi điểm thi thật lại phơi bày một khoảng cách đáng báo động. Dạy thêm, học thêm chưa hồi kết, học lệch theo tổ hợp xét tuyển ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực tương lai.

Đã đến lúc cần rà soát, đánh giá lại ưu điểm và hạn chế của việc thực thi các giải pháp đột phá trong thi cử. Đổi mới thi cử cần được đặt đúng vị trí: là một phần trong hệ thống đánh giá năng lực học sinh, gắn với mục tiêu học tập, chuẩn đầu ra và lộ trình nghề nghiệp sau phổ thông. Để làm được điều đó, cần dựa vào ba trụ cột: Thứ nhất, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ xuyên suốt toàn bộ quy trình, không chỉ trong ra đề, chấm thi, giám sát, mà còn để kiểm soát tình trạng lạm phát điểm học bạ và chuẩn hóa dữ liệu đánh giá. Thứ hai, xã hội hóa công tác khảo thí, huy động nguồn lực để thành lập các trung tâm độc lập, có sự tham gia của các trường đại học, tổ chức nghề nghiệp và chuyên gia đánh giá, nhằm nâng cao tính minh bạch và khách quan. Thứ ba, tăng cường tính chuyên nghiệp của đội ngũ quản trị và ra đề thi, thông qua cơ chế tuyển chọn, đào tạo và đãi ngộ xứng đáng, bảo đảm cả năng lực chuyên môn lẫn đạo đức nghề nghiệp.

Sau hơn 10 năm, khẩu hiệu “dạy thật, học thật, thi thật” vẫn là kim chỉ nam, nhưng sẽ chỉ là khẩu hiệu nếu thiếu một bản thiết kế hệ thống đồng bộ và minh bạch. Muốn cải cách thi cử thành công, trước hết phải cải cách tư duy và cơ chế vận hành. Đó mới là đột phá thật sự mà giáo dục Việt Nam đang cần hơn bao giờ hết!