Ở vùng Mường Vang, huyện Lạc Sơn (cũ), nay thuộc tỉnh Phú Thọ, thịt chua là một món ăn truyền thống đã được biết đến từ lâu. Món ăn này không chỉ đơn giản là một cách chế biến và bảo quản thịt để được lâu ngày mà còn mang đậm văn hóa ẩm thực của người Mường. Thịt chua được chế biến bằng cách lên men tự nhiên thịt lợn trộn với thính và gia vị đặc trưng như tỏi, ớt, hạt dổi.

Trải qua thời gian, thịt chua không chỉ được dùng trong ngày giáp hạt mà đã trở thành món không thể thiếu trong lễ Tết, cưới hỏi, đón khách quý. Món ăn này đã trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực của người Mường.

Tại xã Vũ Bình (huyện Lạc Sơn cũ), nay là xã Lạc Sơn, tỉnh Phú Thọ, cơ sở sản xuất thịt chua Lâm Tin của hộ kinh doanh bà Bùi Thị Tin, phố Lâm Hóa2, là một trong những cơ sở đầu tiên sản xuất thịt chua theo hướng hàng hóa, đưa món ăn truyền thống vào thị trường OCOP. Bà Tin chia sẻ về cơ duyên với nghề: “Làm món truyền thống không chỉ để bán, mà là giữ lại hương vị quê mình. Vừa làm ra sản phẩm sạch, ngon, vừa kể được câu chuyện quê hương – đó là điều mà tôi theo đuổi từ ngày đầu đến nay”.

Sản phẩm thịt chua của cơ sở sản xuất thịt chua Lâm Tin được thị trường ưa chuộng, mang hương vị đặc trưng của vùng Mường Vang. Từ năm 2016, gia đình bà Tin bắt đầu sản xuất nhỏ lẻ, bán cho khách du lịch và các quán ăn trong vùng. Nhờ giữ được hương vị đặc trưng, sản phẩm được khách hàng giới thiệu qua nhau.

Năm 2022, sản phẩm thịt chua Lâm Tin được công nhận OCOP 3 sao, được phân phối tại các cửa hàng OCOP trong và ngoài tỉnh, có mặt ở các thị trường như Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định, Quảng Ninh… Hiện, mỗi tháng cơ sở cung cấp khoảng 3.500 sản phẩm gồm thịt chua quả và thịt chua hộp. Các sản phẩm đều được đóng gói vệ sinh, dán tem, mã QR truy xuất nguồn gốc, hạn sử dụng và hướng dẫn dùng rõ ràng.

Điểm khác biệt tạo nên thương hiệu của thịt chua Lâm Tin là ở khâu lựa chọn nguyên liệu và cách lên men tự nhiên. Thịt được chọn từ lợn sạch, có đủ nạc và bì, lẫn chút mỡ để đảm bảo vị ngậy. Thính được làm từ ngô, nhiều tinh bột, bùi và thơm. Hạt dổi được rang đúng lửa, giã nhỏ, trộn cùng tỏi, muối, tạo ra hương vị rất riêng mà các món thịt chua công nghiệp không thể có.

Cơ sở sản xuất thịt chua Lâm Tin đang cung cấp ra thị trường 2 loại thịt chua quả và thịt chua hộp. “Không dùng chất bảo quản hay men nhân tạo. Muốn sản phẩm lên men chuẩn, phải biết cách căn nhiệt độ, thời gian ủ, độ ẩm, và cả độ dày của lát thịt. Làm thịt chua phải kiên nhẫn và sạch sẽ tuyệt đối”, bà Tin chia sẻ.

Không chỉ được người dân trong tỉnh ưa chuộng, nhiều du khách từ các tỉnh, thành khác khi biết đến thịt chua Lâm Tin đều tỏ ra thích thú với món ăn dân dã này. Thịt chua ngon nhất khi ăn cùng lá sung, lá đinh lăng, chấm với tương ớt. Vị chua nhẹ từ thịt lên men hòa với vị béo, thơm của thính, của dổi, vị cay của ớt tạo nên bản hòa tấu vị giác khó quên.

Thời gian qua, việc người dân mạnh dạn phát triển thịt chua theo hướng hàng hóa không chỉ giữ gìn được món ăn truyền thống, mà còn góp phần tạo việc làm, tăng thu nhập và gắn phát triển kinh tế với bảo tồn văn hóa bản địa.

Đồng chí Bùi Văn Khánh, Chủ tịch UBND xã Lạc Sơn (tỉnh Phú Thọ mới) cho biết: “Hiện xã có gần 10 hộ làm thịt chua, trong đó có một số cơ sở như Lâm Tin, Tuấn Linh đã đạt quy mô hộ sản xuất chuyên nghiệp. Xã định hướng hỗ trợ thêm về quảng bá, bao bì, truy xuất để xây dựng sản phẩm đặc trưng của địa phương, khuyến khích các hộ kinh doanh phát triển, mở rộng quy mô sản xuất”.

Trong dòng chảy hội nhập, không ít món ăn truyền thống bị lãng quên, thịt chua Lâm Tin là một ví dụ đẹp về cách một gia đình nông dân có thể gìn giữ hồn ẩm thực Mường, vừa làm kinh tế, vừa giữ lại một mảnh ký ức cho thế hệ sau. Mỗi miếng thịt lên men không chỉ là món ăn, mà còn là câu chuyện về sự bền bỉ, khéo léo và tình yêu quê hương lặng lẽ mà sâu đậm, như chính tính cách của người Mường ở vùng Mường Vang.

Na Rì, một vùng đất thuộc tỉnh Thái Nguyên, từ lâu đã nổi tiếng với nhiều sản vật mang đậm bản sắc địa phương. Một trong những đặc sản làm nên tên tuổi của vùng đất này chính là quẩy Phố cổ – món ăn dân dã, giòn rụm, mang theo cả hồn cốt của một vùng quê cổ kính.

Bà Lý Thị Bình, một người phụ nữ có hơn 30 năm kinh nghiệm trong nghề làm quẩy, chia sẻ về bí quyết làm quẩy xoắn truyền thống của gia đình. Với đôi tay thoăn thoắt và khéo léo, bà Bình đã tạo ra những chiếc quẩy xoắn đẹp mắt và thơm ngon.

Để làm ra những chiếc quẩy xoắn, người làm cần chọn nguyên liệu cẩn thận, bao gồm gạo nếp bản địa dẻo ngon, đường và bột khô. Sau đó, bột được cán mỏng, cắt thành từng miếng nhỏ và xoắn lại tạo thành hình đặc trưng của quẩy. Quẩy sau đó được chiên dầu để có thể thưởng thức.

Mỗi gia đình ở phố cổ Na Rì đều có công thức làm quẩy xoắn riêng biệt, được đúc kết qua nhiều thế hệ. Tuy nhiên, trước đây, sản phẩm chủ yếu được bán ra chợ đầu mối của xã theo cách truyền thống, hiệu quả chưa thật sự cao.

Để mở rộng thị trường tiêu thụ, con dâu bà Huyền và nhiều người dân trong xã đã chủ động tiếp cận công nghệ số, đưa sản phẩm quẩy xoắn lên các nền tảng trực tuyến để quảng bá. Nhờ vậy, sản phẩm ngày càng đến với nhiều khách hàng hơn.

Chị Hoàng Thị Lập, một người phụ nữ về làm dâu ở Na Rì, đã gắn bó với nghề làm quẩy hơn 7 năm. Với sự sáng tạo và tình yêu, chị đã biến nghề làm quẩy thành một phần của cuộc sống gia đình và mang lại thu nhập ổn định.

Quẩy Phố cổ Na Rì không chỉ là món quà dân dã quen thuộc mà còn là niềm tự hào của người dân nơi đây. Với hương vị đặc trưng và sự mộc mạc mang đậm dấu ấn bản địa, quẩy Phố cổ Na Rì đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao cấp tỉnh.

Người dân địa phương không ngừng nỗ lực trong việc gìn giữ và nâng cao chất lượng sản phẩm. Chương trình Chợ đêm Phố cổ được tổ chức định kỳ tại xã Na Rì là một không gian lý tưởng để du khách tham quan, thưởng thức các đặc sản địa phương, trong đó có món quẩy xoắn nổi tiếng.

Việc đưa sản phẩm truyền thống vươn xa không chỉ giúp nâng cao thu nhập cho người dân mà còn góp phần gìn giữ bản sắc quê hương, từng bước thúc đẩy phát triển du lịch nông thôn gắn với xây dựng nông thôn mới.