Tôi chạy qua nhà hàng xóm cầu cứu thằng Chiến là bạn hàng xóm cũng là bạn học cùng lớp với tôi. Mới là học sinh cấp 3, trong lúc tôi chỉ mới phân biệt được cái sên khác cái líp xe đạp như thế nào thì thằng Chiến đã sửa xe đạp một cách khá rành rẽ và có cả một hộp đồ nghề để tự sửa xe. Nghe tôi cầu cứu, thằng Chiến đang sửa soạn nhà cửa chuẩn bị cho lễ cũng giao thừa dừng tay và xách bộ đồ nghề qua nhà tôi liền

Rứa là buổi tối cuối năm, dưới ngọn đèn dầu, thằng Chiến gò lưng sửa xe cho tôi, mặt mũi lèm nhèm vì cặn của dầu luyn. Tôi đứng bên phụ để hắn sai lấy cái cà lê, cái mỏ lết… Sửa xong xe thì đã 9 giờ đêm. Tôi nhớ mãi nụ cười sáng rỡ trong đêm cuối năm của thằng Chiến khi bạn ngồi trên chiếc xe đạp của tôi đạp thử một vòng quanh sân…

Học hết cấp 3, thằng Vinh bạn tôi ra Quảng Bình nghe đâu là học nghề điện lạnh. Năm mô cũng rứa, ba mươi chưa tết nên đến chiều ba mươi Vinh mới về tới nhà. Nghe bạn về tôi và thằng Chiến đạp xe xuống chơi liền. Vinh là đứa thiệt thà nên có chi nói nấy, bởi vậy học nghề mấy năm mà vẫn chưa có thu nhập là bao. Làm lụng cả năm mà đến tết chỉ đủ tiền xe với mua bì bánh ngọt làm quà cho bà nội là sạch túi. Bác gái mẹ Vinh ướp thịt ngon lắm. Con trai về, bác gái ra bếp nướng thịt thơm lừng. Buổi tối cuối năm tôi, Chiến, Vinh ngồi trước hiên nhà bạn nhấm rượu bên mấy chậu cúc màu trắng, thược dược màu cánh sen đang nở rộ vẫy chào gió xuân và nghe Vinh ước ao được đi học tiếp như tụi bây thì vui biết mấy chứ đi làm nghề cực quá…

Những mùa tết cũ, tôi chờ thằng Tiến em tôi và thằng Sơn về để có được áo quần mới. Hai đứa làm nghề thợ may ở Sài Gòn vất vả lắm. Nhưng tết đến về làng là phải mặc đẹp, model nữa để đi tán gái trong làng. Tôi cũng được hưởng hơi của hai đứa với những bộ đồ mới từ Sài Gòn về. Có năm, cả hai đứa đều ở lại Sài Gòn ăn tết mà không về, tết xóm quê tôi bỗng vắng lắm….

Nhớ sáng mùng 1 tết năm nào, hai con bò nhà tôi xổng chuồng chạy lui sau nhà bà Gái và “quất” luôn mấy luống khoai lang đang xanh tốt. Mẹ tôi lo lắng lắm vì mới ngày đầu năm mà bò nhà mình đã làm hao rau nhà hàng xóm nhưng bà Gái đã đon đả: “Chà sáng đầu năm mà có mấy con bò vàng rực vô vườn chắc năm ni vườn nhà tui ruộng vườn sẽ tốt tươi lắm đây!”, rứa là cả hai nhà cùng cười thật vui trong nắng tươi vàng sáng đầu năm mới.

Sáng mùng 1 tết, ba cũng dắt anh em tôi lên chúc tết ông cố sau khi đã đi lễ Chùa, thắp hương nhà thờ họ tộc. Nhà ông cố tôi là một căn nhà tranh nhỏ, có hai cửa hai bên để vô ra còn ở chính giữa là ô cửa, có một cái thanh tre để chống lên. Sáng mùng 1 tết ngồi bên ô cửa nhà ông cố nhìn cội mai vàng nở rộ; nhìn mọi người qua lại trên con đường đất hai bên xanh rì cỏ dại và lao xao những lời chào, lời chúc nhau năm mới là một niềm vui của tết tuổi thơ tôi. Hồi đó những ngày tết cứ trôi chầm chậm, không xe cộ ồn ào, không rượu bia chếnh choáng; chỉ có bánh ngọt đậm vị hương quê và nước trà nhiều mùi ít vị. Cái ô cửa chống nhìn qua bờ rào nhà ông cố sáng đầu năm không biết răng cứ hiện về trong ký ức tôi mỗi mùa tết đến thật êm đềm xiết bao…

Lại nhớ có lần hai anh em tôi được một ông khách đến chơi tết cho một viên pháo tống. Khờ quá nên thằng em cầm luôn que củi trong bếp vừa thổi phù phù vừa châm pháo. Pháo nổ. Cũng may là nó chỉ bị toe mấy đầu ngón tay và một vết sẹo ở màng tang…

Nhớ có lần mặc áo mới ngày mùng một tết đi ngang qua cánh đồng thấy mấy cái bọt cá lia thia tôi thích quá liền nhảy xuống ruộng bắt cá. Kết cục là cả bộ đồ đầy bùn; cũng may là đầu năm đầu tháng nên không bị ba cho ăn đòn…

Tết của tuổi thơ đi lung tung đó đây, đến khi bụng đói thì chạy về nhà tìm nơi xó bếp thúng bánh ú đã cúng xong. Nhớ những chiếc bánh ú từ tay mạ gói thơm mùi nếp, mùi thịt, mùi đậu xanh… được xóc trên chiếc đũa mà ăn ngon lành của tết tuổi thơ tôi.

Tết ấm no thời xưa

Vì tình hình giữa Ukraine và Nga căng thẳng, bà Vũ Tuyết Nhung (51 tuổi, ở thủ đô Kiev) phải di tản sang Đức. Nhắc đến một cái tết ấm no, đủ đầy bà có chút đượm buồn vì năm nay không thể đón tết cổ truyền trong không khí vui tươi, phấn khởi.

Xa quê từ năm 1989 nhưng trong ký ức bà, không khí tết thời bao cấp rất ấm cúng và thiêng liêng. Thời đó, cuộc sống người dân nhiều khó khăn, mọi người phải tằn tiện chi tiêu để dành tiền cuối năm sắm tết cho gia đình.

Với bà, tết ấm no luôn là ao ước của nhiều gia đình. Bố mẹ bà là giáo viên nên các con được hưởng chế độ tem phiếu, mua lương thực, thực phẩm. Ngày tết, số tem phiếu của gia đình dồn lại mua được 1 kg thịt theo tiêu chuẩn.

Giáp tết, mẹ bà thường chung với hàng xóm mua một con lợn để lấy thịt làm giò chả, nem và gói bánh chưng. Từ 20 tháng chạp, các phiên chợ đã đông đúc, nhộn nhịp, đầy đủ hoa đào, quất cảnh, gạo nếp, đậu xanh, măng miến, câu đối, bánh mứt… Năm nào bà cũng theo mẹ đi chợ sắm đồ tết.

“Nhiều nhà có điều kiện hơn đã sắm tết từ 23 tháng chạp, cúng ông Công, ông Táo. Con cháu cũng về quê dọn dẹp mồ mả, mời ông bà, cụ kỵ về ăn tết. Sau đó mọi người sắp xếp, trang trí lại nhà cửa để chuẩn bị đón tết. Người Việt Nam có tục lệ “đầu năm mua muối, cuối năm mua vôi” để quét lại nhà cửa cho mới mẻ, xua tan vận xui năm cũ. Nhà tôi cũng làm như vậy”, bà nhớ lại.

Ngày tết, trên bàn thờ nhà bà Nhung luôn phải có lọ hoa tươi, mâm ngũ quả, hộp mứt và mấy chai rượu tết. Phòng khách có chậu quất với cành đào phai. Trên bàn không thể thiếu lọ hoa thược dược đỏ, hoa violet tím…

“Nhà tôi thường gói bánh chưng vào khoảng 25 – 27 tết. Trước đó, mẹ mua ống giang về chẻ lạt, ngâm đậu, vo gạo, rửa lá để gói bánh. Tôi là con gần út nên phải giúp mẹ và các chị làm bánh. Bao giờ mẹ cũng gói riêng mấy cặp bánh tét tí hon, buộc dây để trên cùng cho nhanh chín. Mấy đứa bé nhất nhà mỗi người một chiếc. Chiều 30 tết, nhà tôi làm cơm cúng tất niên trên bàn thờ gia tiên, một mâm ngoài sân. Nhà tôi gần chùa nên mẹ cũng đội một mâm lên để cúng ở đó nữa”, bà chia sẻ.

Bà Nhung xa quê đã hơn 3 thập niên. Bà thường về thăm gia đình vào dịp hè vì ở Ukraine các con không được nghỉ học vào Tết Nguyên đán như ở Việt Nam. Sau bao nhiêu năm xa nhà, bà đón cái tết đầu tiên ở quê hương năm 1995 rồi tết thứ hai năm 2019. Đó là cái tết đầu tiên nhà bà đoàn tụ đông đủ con cháu và cũng là cái tết cuối cùng bà còn bố.

Dù xa quê nhưng nề nếp, gia phong và nét văn hóa gia đình vẫn giữ. Bà chuẩn bị gạo thịt gói bánh chưng, làm giò chả, làm mứt, chặt cành mơ rồi gắn hoa đào giả vào… Bà hy vọng các con cảm nhận được không khí cũng như nét đẹp của tết cổ truyền Việt Nam.

Với bà, cái tết ấm no của thời bao cấp là có được nồi bánh chưng, mấy con gà và mấy kg thịt. Các thành viên trong gia đình được sắm bộ quần áo, đôi dép mới để diện ngày tết.

Tết ấm no thời nay

Theo bà Nhung, đất nước phát triển, các gia đình có điều kiện hơn nên tết ấm no cũng được hiểu theo nghĩa khác. Nhiều gia đình có con cái đi làm ăn, lập nghiệp ở xa bố mẹ chỉ mong cái tết con cháu tụ tập đông đủ. Cả nhà cùng quây quần ăn bữa cơm ngày cuối năm là một hạnh phúc lớn. Mỗi gia đình, mỗi người có hoàn cảnh khác nhau nên quan niệm về cái tết ấm no không giống nhau. Tuy nhiên, sự ấm no, đủ đầy theo nghĩa đen không hẳn đã phù hợp với nhiều người.

Chị Đỗ Thị Hoa Hồng (23 tuổi, ở Thái Nguyên) làm nhân viên văn phòng. Mỗi dịp tết đến, chị luôn sắp xếp công việc về quê đón tết cùng gia đình. Chị cho hay, tết ấm no là có tiền để mua sắm đồ trong nhà, biếu ông bà, bố mẹ.

“Mình chưa lập gia đình nên nghĩ về một cái tết ấm no khá đơn giản. Đó là tự tay sắm cây quất, cây đào trong nhà. Mình nghĩ có tiền thưởng tết lớn sẽ có một cái tết trọn vẹn, được mua những món đồ mình thích”, chị nói.

Ngoài ra, chị luôn mong bản thân vui vẻ, hạnh phúc và có một công việc ổn định. Tết ấm no cũng là khoảng thời gian không phải lo nghĩ nhiều, vô tư đón tết.

Chị Nguyễn Minh Ngọc (27 tuổi, ở Hà Nội) là nhân viên công ty truyền thông. Với chị, một cái tết ấm no hạnh phúc là được quây quần bên gia đình, có nhiều tiền để thoải mái mua sắm.

“Ngoài đón cái tết ấm cúng gia đình, tôi cũng mong có thưởng tết cao để có một chuyến du lịch xa, bù lại cả năm vất vả. Tết nhiều thứ phải chi tiêu nên nếu lương thưởng cao mình sẽ thoải mái mua sắm, yên tâm đón tết”, chị bày tỏ.

Buổi chiều trên đường đi làm về, thấy một chị phụ nữ bày bán những con heo đất bên vỉa hè màu xanh, đỏ, vàng, cam… nhìn thật vui mắt. Tôi dừng lại, mua một con heo đất thật to trông rất ngộ nghĩnh và nghĩ là mấy nhóc nhà tôi sẽ vui lắm để có con heo đất mới để thay thế con heo đất cũ cho năm mới.

Chợt như đâu đó ùa về những niềm vui nho nhỏ của tuổi thơ tôi. Đúng là tuổi thơ nông thôn của tôi làm chi có mấy con heo đất mũm mĩm nhiều màu sắc đẹp như bây giờ. Nhưng hồi đó, để có tiền tiết kiệm cho tết, lũ con nít nhà quê chúng tôi cũng có một vật dụng để tiết kiệm tiền đó là những chiếc lùng binh (ống binh).

Đầu tiên phải kể đến những chiếc lùng binh tự làm bằng một khúc tre nứa, được bịt kín 2 đầu, khoét 1 lỗ nhỏ ở giữa đủ để nhét mấy đồng xu hay mấy tờ giấy bạc gấp nhỏ vô trong. Sau này, ở chợ quê tôi có bán những chiếc lùng binh là những lon sữa bò được bịt kín đầu miệng bằng 1 miếng sắt, chỉ chừa lại 1 lỗ nhỏ để bỏ tiền vô. Chúng tôi gọi đó là những lon lùng binh…

Bà nội tôi vẫn thường mua cho anh em tôi chiếc lon lùng binh như rứa trong những buổi chợ cuối năm. Suốt một năm, mấy anh em tôi cũng dồn được chục đồng bạc vô lùng binh thật là vui lắm. Chúng tôi gửi hết tiền cho bà nội để bà nội mua quà cho mỗi đứa; còn bao nhiêu bà để dành để lì xì cho mấy đứa cháu trong ngày đầu năm mới…

Rồi những ngày tết đã đến. Tiền lì xì, tiền ăn từ trò chơi bầu cua cá được anh em chúng tôi lần lượt thả vô chiếc lùng binh mới. Tôi vẫn còn nhớ đồng xu năm hào có 1 lỗ tròn ở giữa, đồng xu 1 đồng không có lỗ màu trắng bạc. Lũ trẻ xóm tôi vẫn thường chơi “tán mạng” bằng những đồng xu này và ai chơi hay thì có khi thắng đến mấy đồng. Rồi khi có rủng rẻng tiền sau những ngày tết là anh em tôi bỏ vô lùng binh. Cái lùng binh được anh em tôi cẩn thận gác ở cái băng gỗ sát trần nhà.

Trong suốt năm, cứ có tiền dư là anh em chúng tôi cho vô lùng binh. Mà những đồng tiền đó cũng chủ yếu là tiền của ba mạ hay bà nội cho để ăn quà hay thỉnh thoảng chúng tôi nhặt nhôm nhựa, đi bẻ măng vòi để bán lấy tiền. Cứ đến độ cuối năm thì chiếc lùng binh làm bằng lon sữa bò đó được tôi cầm lên lúc lắc và không còn nghe tiếng kêu nữa. Đó cũng là tín hiệu báo một mùa tết nữa đang về…

Rồi tối 30 tết, anh em chúng tôi chờ đợi đến giờ phút là đục lùng binh. Chiếc nắp đậy lon lùng binh được chúng tôi lấy con dao bẩy ra. Những đồng tiền kẽm quay tròn leng keng trên tấm phản trong ánh mắt sáng rực niềm vui của cả mấy anh em.

Thực tình thì từ lùng binh toàn là những đồng tiền lẻ nên cũng chẳng nhiều nhặng chi nhưng vì là tiền tiết kiệm được nên anh em tôi vui lắm. Bây giờ, mấy đứa con gái của tôi cũng thích được nuôi heo đất để tiết kiệm từ quà ăn vặt. Chỉ có điều, không như xưa khi còn những đồng tiền xu bằng kẽm nên chú heo đất bây giờ thiếu đi âm thanh lắc cắc thiệt vui tai như những chiếc lùng binh bằng lon sữa bò mấy lối của tuổi thơ tôi…

Vẫn đầy đủ tinh thần Tết Việt

Chị Hoàng Thị Chúc Lan (32 tuổi, quê Bình Thuận) và chồng là anh Fukui Akitaka (quốc tịch Nhật Bản). Anh hiện là công chức nhà nước, chị làm nội trợ toàn thời gian. Cả hai đang sống và làm việc tại Nhật Bản.

Chị Lan chia sẻ, năm nay chị về Việt Nam chơi vào dịp Noel nên Tết Nguyên đán sẽ về lại Nhật Bản. Tuy nhiên, chị vẫn đem không khí tết qua Nhật Bản vì ở đây cũng là nhà.

Chị vẫn giữ các phong tục tết cổ truyền như chúc tết, trao tiền lì xì, ăn cơm giao thừa và 3 mùng đầy đủ. Chị mua thêm hạt dưa, mứt dừa, dưa hấu,… Trong bữa cơm, chị mở nhạc xuân, các video trình diễn áo dài và trò chơi dân gian. Từ đó, mâm cơm ngày tết có nhiều chủ đề hơn, không khí càng trở nên đầm ấm.

“Chồng tôi không thắc mắc các phong tục Tết Việt vì có vẻ mọi thứ quá mới lạ. Ngược lại, anh tiếp nhận từng sự khác biệt đó. Tôi cũng bày ra, hướng dẫn và giải thích mọi thứ với anh. Nhìn tôi làm, anh cũng nhớ tết ở Nhật Bản ngày xưa. Mọi người thăm hỏi, chúc tết, ăn uống cùng nhau nhưng giờ không còn đầm ấm như vậy nữa. Anh bảo may có vợ Việt Nam nên anh như được sống lại những ngày trước”, chị chia sẻ.

Mâm cơm ngày tết chị Lan thường nấu các món truyền thống như: dưa món, bánh chưng, nem chả,… Trong khi làm, chị chỉ cho anh phát âm đúng tên món bằng tiếng Việt. Anh Fukui Akitaka thích thú học theo.

“Tôi gọi cho anh chúc tết với mọi người trong gia đình, anh nói đến đâu tôi dịch đến đấy. Anh cũng gửi những bao lì xì cho các cháu. Nói chung dù ăn tết xa nhưng vẫn có tinh thần như ở Việt Nam. Thấy tôi trang trí tết ở Nhật Bản, gia đình ở quê rất vui. Họ động viên, khen ngợi để tôi duy trì điều tốt đẹp này mãi để con cái tiếp nhận văn hóa Việt Nam từ mẹ” chị Lan bộc bạch.

Chị Lan nhớ nhất những ngày còn nhỏ được theo mẹ và bà ngoại vào ăn tết ở Sài Gòn. Trong đôi mắt của đứa trẻ học tiểu học, Sài Gòn những ngày rục rịch Tết rất đông vui và đầy màu sắc.

“Thời đó xích lô còn được sử dụng là phương tiện vận chuyển đưa đón khách. Ngồi trên xích lô từ bến xe vào nhà ngoại, đâu đâu cũng đỏ vàng, cây xum xuê trái, những gian hàng trưng bày bánh trái sầm uất. Những ngày tết ở Sài Gòn, tôi được thăm các dì, các anh chị em họ mà vài năm mới gặp được một lần. Đó là những khoảnh khắc tết tôi không thể quên được”, chị bộc bạch.

Mong con cái biết đến Tết Nguyên Đán ở quê nhà

Chị Bùi Thị Hạnh Tuyết (37 tuổi, quê ở TP Thủ Đức, TP.HCM) có chồng là anh Sebastian Robert Sundaram (38 tuổi, quốc tịch Ấn Độ). Để nên duyên vợ chồng anh chị phải đối mặt nhiều khó khăn nhưng với sự kiên định, chân thành họ đã có mái ấm gia đình yên bình với bé gái 7 tuổi.

Chị Tuyết cho biết, người Ấn Độ thường đón lễ Noel và Tết Dương lịch. Vì dịch Covid-19 nên 2 năm gần đây, chị không về Việt Nam đón tết cùng gia đình. Năm nay, chị cũng ở lại Ấn Độ vì vợ chồng mới mua nhà nên phải dành tiền trả dần.

Dù ở Ấn Độ nhưng chị cũng chuẩn bị bánh trái, trang trí nhà cửa cho có không khí. Sáng mùng 1, chị thường gọi điện về chúc tết người thân. Nhìn mọi người quây quần bên nhau chị không khỏi xúc động.

“Tết Nguyên đán đang đến gần tôi sẽ làm bánh tét, hành muối, mua lạp xưởng và các món mứt,.. Tôi vừa làm vừa nhắc nhở con xem đó là cách giữ gìn các phong tục truyền thống quê hương”, chị nói.

Chị cũng mua thêm các bao lì xì màu đỏ. Anh Sebastian Robert Sundaram băn khoăn về bao lì xì, chị nhiệt tình giải đáp. Sáng mùng 1 Tết, chị nhắc anh bỏ tiền mới vào bao lì xì để trao cho con. Chị nói với anh đây là tiền mừng tuổi, vợ chồng anh cầu sự may mắn, mạnh khỏe, học giỏi cho con vào năm mới.

“Chồng tôi chưa lần nào ăn tết ở Việt Nam nhưng chỉ anh gói bánh tét anh sẽ làm. Tôi cũng bày biện, trang trí nhà cửa cho có không khí và gọi về hỏi thăm ba mẹ cho đỡ buồn. Tôi luôn nhớ những cái tết ở Việt Nam, chở mẹ đi mua sắm, chụp hình ở đường hoa Nguyễn Huệ, không khí rất hào hứng”, chị nhớ lại.

Dù trang trí, chuẩn bị đón tết giống ở Việt Nam nhưng nước mắt chị không ngừng rơi khi nói chuyện với ba mẹ vào ngày 30 Tết. Chị cảm thấy có gì đó tiếc nuối vì không được ở cùng gia đình, người thân trong những ngày này. Tuy nhiên, chị cũng tự động viên, an ủi bản thân cùng gia đình chồng đón Tết ở nơi xa.

Vợ chồng chị mở tiệm bánh Việt ở Chennai (Ấn Độ) cách đây không lâu. Dịp tết chị sẽ trang hoàng ngoài tiệm bánh để người bản địa biết đến văn hóa nước mình, mua hoa về cắm đón một năm mới ấm cúng, mong bình an, hạnh phúc.