Chính sách bảo hiểm thất nghiệp tại Việt Nam đang bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt là mức hưởng thực tế quá thấp, không đáp ứng nhu cầu sống cơ bản của người lao động sau khi mất việc. Đây là nhận định chung tại tọa đàm về chính sách bảo hiểm thất nghiệp cho công chức, viên chức, người lao động sau sắp xếp đơn vị hành chính, do báo Dân Việt tổ chức.

Thách thức với người lao động khi mất việc

Ông Trần Tuấn Tú, Trưởng phòng Bảo hiểm thất nghiệp, Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), cho biết theo quy định hiện hành, người lao động được hưởng trợ cấp bằng 60% bình quân tiền lương tháng đóng bảo hiểm thất nghiệp trong 6 tháng liền kề trước khi nghỉ việc, nhưng tối đa không quá 5 lần mức lương cơ sở hoặc lương tối thiểu vùng. Tuy nhiên, do phần lớn người lao động chỉ đóng ở mức tối thiểu cộng phụ cấp (khoảng 6 triệu đồng/tháng), nên khoản thực nhận thường chỉ 3,4 triệu đồng/tháng.

“Mức trợ cấp hiện nay không đủ đảm bảo cuộc sống tối thiểu cho cả gia đình người lao động khi mất việc”, ông Tú thừa nhận. Dự thảo Luật Việc làm sửa đổi dự kiến trình Quốc hội thông qua đã tiếp thu nhiều góp ý về mức hưởng, nhưng việc điều chỉnh phải dựa trên nguyên tắc cân đối Quỹ.

[Lao động làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội align=”aligncenter” width=”650″] Lao động làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội[/caption]

Bà Hồ Thị Kim Ngân, Phó ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, cho rằng cần đánh giá mức trợ cấp thất nghiệp dựa trên số tiền thực nhận, thay vì chỉ nhìn vào tỷ lệ phần trăm. “Tỷ lệ 60% có thể là cao, nhưng thực tế người lao động chỉ nhận hơn 3 triệu đồng mỗi tháng – con số quá thấp để một gia đình công nhân nuôi con có thể trang trải cuộc sống khi mất việc.”

Theo bà Ngân, khi mất việc, đa phần người lao động buộc phải đi tìm việc mới ngay hoặc chuyển sang lao động tự do. Rất ít người có điều kiện học nghề. Do đó, nếu trợ cấp chỉ mang tính tượng trưng, không đủ duy trì cuộc sống, sẽ khó tạo động lực để người lao động quay lại thị trường.

Trước đó, Công đoàn Việt Nam đã kiến nghị nâng mức trợ cấp hàng tháng lên 75% bình quân tiền lương đóng bảo hiểm thất nghiệp trước khi nghỉ việc, đồng thời đề xuất điều chỉnh thời gian hưởng theo số năm đóng thay vì quy định cứng tối đa 12 tháng.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương Nguyễn Thị Việt Nga cho biết qua tiếp xúc cử tri, nhiều công nhân đề nghị nâng mức trợ cấp thất nghiệp vì số tiền hiện tại quá thấp. “Người lao động cần chính sách phòng ngừa thất nghiệp – tức giữ được việc làm hơn là chỉ nhận trợ cấp sau khi mất việc.”

Chính sách bảo hiểm thất nghiệp được triển khai từ năm 2009 với bốn chế độ chính. Quỹ được hình thành từ đóng góp của người lao động, người sử dụng lao động, ngân sách Nhà nước và các nguồn hợp pháp khác. Tính đến cuối năm 2024, Quỹ bảo hiểm thất nghiệp có số dư lũy kế hơn 64.300 tỷ đồng; khoảng 16 triệu lao động tham gia, chiếm 34% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Theo đánh giá của Bộ Nội vụ, sau hơn 15 năm thực hiện, chính sách bảo hiểm thất nghiệp còn hạn chế về độ bao phủ. Dự thảo Luật Việc làm sửa đổi được kỳ vọng sẽ khắc phục các khoảng trống này.

Trợ cấp thất nghiệp – Nỗi lo của người lao động

Nhận quyết định hưởng trợ cấp 3,24 triệu đồng mỗi tháng, anh Trần Văn Quý tính toán khoản này đủ để lo tiền học cho con, còn sinh hoạt gia đình nhờ vào lương vợ.

Anh Quý vốn là nhân viên phụ trách đo đạc của một công ty bất động sản. Nhiều tháng qua, tình hình kinh doanh của doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn, thu nhập người lao động giảm nên anh quyết định nghỉ việc.

Ông Trần Văn Quý làm thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm dịch vụ việc làm TP HCM.

Mức hưởng trợ cấp thất nghiệp của anh Quý được tính dựa trên mức đóng bảo hiểm thất nghiệp, chỉ bằng một nửa thu nhập thực tế.

Theo quy định, mức hưởng trợ cấp thất nghiệp bằng 60% bình quân tiền lương 6 tháng liền kề trước khi nghỉ việc. Với mức đóng 5,4 triệu đồng, anh Quý nhận 3,24 triệu đồng mỗi tháng và được hưởng trong 3 tháng.

Cùng nhận mức trợ cấp thất nghiệp 3,24 triệu đồng mỗi tháng, anh Phan Tuấn Dương cho biết “vừa đủ trả tiền trọ”. Anh Dương, 25 tuổi, vốn là nhân viên IT của công ty công nghệ ở quận 3 với thu nhập mỗi tháng 14 triệu đồng.

Thống kê chung của cả nước, giai đoạn 2022-2023, với tiền lương bình quân đóng vào quỹ đạt khoảng 5,56 triệu đồng, trợ cấp thất nghiệp người lao động nhận khoảng 3,3 triệu đồng mỗi tháng.

Tại TP HCM, số liệu thống kê của BHXH thành phố giai đoạn 2020 đến tháng 6/2024, bình quân tổng số tiền lao động nhận được trong suốt thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp (kéo dài 3-12 tháng) là gần 28,9 triệu đồng.

Đánh giá của Trung tâm dịch vụ việc làm quốc gia, TP HCM thường xuyên đứng đầu cả nước về mức hưởng thất nghiệp bình quân mỗi lao động. Tuy nhiên, mức trợ cấp này đang cách xa mức lương đảm bảo cho một gia đình sống được.

Tổng liên đoàn lao động Việt Nam đề nghị tăng tỷ lệ trợ cấp thất nghiệp lên 75% bình quân tiền lương 6 tháng liền kề trước khi nghỉ việc.

Ông Lê Đình Quảng, nguyên phó ban Chính sách – Pháp luật, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, cho rằng mức trợ cấp hiện nay quá thấp, khiến cuộc sống lao động gặp nhiều khó khăn.

Người lao động nộp hồ sơ, làm thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm dịch vụ việc làm TP HCM.

Bà Nguyễn Văn Hạnh Thục, Giám đốc Trung tâm dịch vụ việc làm TP HCM, cho rằng số tiền người lao động hưởng căn cứ mức đóng bảo hiểm thất nghiệp, mức đóng thấp sẽ dẫn đến mức hưởng thấp.

Ông André Gama, Giám đốc Chương trình An sinh xã hội, ILO Việt Nam, cho rằng tỷ lệ trợ cấp thất nghiệp của Việt Nam – bằng 60% mức lương đóng bảo hiểm – hiện cao hơn một chút so với trung bình các nền kinh tế mới nổi.

Để cải thiện số tiền thực nhận của người thất nghiệp, cần có giải pháp thúc đẩy đóng bảo hiểm thất nghiệp trên thu nhập thực tế.

Trong quý I/2025, thống kê từ Bộ Nội vụ cho thấy gần 43% lao động tìm việc thuộc độ tuổi 30-39, trong khi hơn 37% thuộc nhóm 20-29 tuổi. Dữ liệu này được tổng hợp từ Bản tin thị trường lao động quý I/2025 do Viện Khoa học Tổ chức nhà nước và Lao động thuộc Bộ Nội vụ thực hiện, dựa trên thông tin từ 18.000 lao động đi tìm việc trên các website và 25.000 doanh nghiệp tuyển dụng với gần 200.000 lượt bản tin đăng tuyển.

Thị trường lao động quý I/2025: Nhu cầu và thách thức

Lao động tìm việc nhiều nhất ở các nhóm nghề như quản trị doanh nghiệp, nhân viên bán hàng, mua sắm và môi giới, kinh doanh tiếp thị, quảng cáo. Trong khi đó, nhà tuyển dụng thường tìm kiếm lao động trong các lĩnh vực kỹ thuật, vận tải, và bán hàng.

Lao động nghe tư vấn tại Trung tâm Dịch vụ Việc làm Hà Nội

Ông Phạm Ngọc Toàn, Giám đốc Trung tâm Thông tin phân tích dự báo chiến lược và dịch vụ công, cho biết lao động tìm việc qua nhiều hình thức, bao gồm đến trực tiếp, qua trung tâm dịch vụ việc làm công, và trang tin tuyển dụng trực tuyến. Nhóm tìm việc qua mạng hoặc các website tuyển dụng thường có trình độ cao đẳng, đại học trở lên và thông thạo công nghệ.

Nhóm tuổi 30-39 chiếm gần 43% người đi tìm việc trong quý I/2025, phản ánh xu hướng tìm kiếm sự thay đổi về vị trí, mức lương, và môi trường làm việc. Tuy nhiên, tỷ lệ này cũng cho thấy thị trường lao động đang đối mặt với khó khăn, khi lao động cần thích nghi với công nghệ và thay đổi trong yêu cầu công việc.

Lao động làm hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Hà Nội

Xu hướng tuyển dụng trong quý I vẫn yêu cầu trình độ đại học trở lên, chiếm gần 53%. Cầu gặp cung khi gần 51% lao động tìm việc có trình độ đại học trở lên. Tuy nhiên, có sự “lệch pha” giữa nhu cầu và cung lao động ở vị trí công việc tạm thời.

Thị trường lao động quý tới có thể biến động do chính sách thuế quan của Mỹ, đặc biệt là với các ngành hàng thâm dụng lao động như điện tử và may mặc. Ngược lại, các lĩnh vực như bán hàng, dịch vụ chăm sóc khách hàng, logistic, và xây dựng dự kiến tăng tuyển dụng nhờ đầu tư công.

Trong quý I, gần 145.000 người nộp hồ sơ đề nghị hưởng trợ cấp thất nghiệp, giảm so với quý IV/2024. Lao động không có bằng cấp chứng chỉ vẫn chiếm tỷ lệ lớn nhất trong số người nộp hồ sơ.

Trợ cấp thất nghiệp cần được thiết kế để vừa hỗ trợ người lao động, vừa duy trì động lực tìm kiếm việc làm.

Khi góp ý mức hưởng trợ cấp thất nghiệp trong Luật Việc làm (sửa đổi), nhiều đại biểu Quốc hội đề xuất tăng mức trợ cấp thất nghiệp hàng tháng lên tối thiểu 65% mức lương bình quân, và cho phép Chính phủ nâng tối đa 75% trong trường hợp khủng hoảng kinh tế, dịch bệnh quy mô lớn.

Tuy nhiên, Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng mức hưởng 60% hiện tại là phù hợp với thông lệ quốc tế, đồng thời đảm bảo nguyên tắc mức hưởng gắn với mức đóng và khả năng cân đối Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp, nên đề nghị giữ nguyên.

Người lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm dịch vụ việc làm TP HCM

Từ góc độ chính sách quốc tế, các chuyên gia cho rằng có thể thiết kế linh hoạt hơn: tăng mạnh mức hưởng ở những tháng đầu, giảm dần về sau; đặt sàn hưởng tối thiểu cho lao động thu nhập thấp; kết hợp thúc đẩy quay lại thị trường và đảm bảo an sinh.

TS Trần Thị Kiều Trang, giảng viên Khoa Luật, Đại học Deakin (Australia), cho hay việc duy trì mức hưởng cao ngay khi mới thất nghiệp sẽ giúp người lao động ổn định tạm thời, sau đó giảm dần để tạo động lực quay lại thị trường.

Bà lấy ví dụ Malaysia chi trả 80% lương ở tháng đầu, sau đó giảm dần ở tháng thứ hai và chỉ còn 30% vào tháng thứ 5, 6. Nước này còn có khoản hỗ trợ nếu người lao động quay lại làm việc sớm, tương đương 25% phần trợ cấp còn lại.

Đồng quan điểm, ông Lưu Kim Hồng, Chủ tịch công đoàn Công ty Nidec Việt Nam, cho rằng mức trợ cấp thất nghiệp nên tăng ở những tháng đầu tiên sau đó giảm dần. Việc duy trì một mức hưởng 60% và kéo dài đến 12 tháng khiến lao động muốn hưởng hết trợ cấp và giảm động lực tìm việc làm mới.

Người lao động làm thủ tục nhận trợ cấp thất nghiệp tại Trung tâm dịch vụ việc làm TP HCM

Cùng với điều chỉnh mức hưởng, Chủ tịch công đoàn Công ty Nidec Việt Nam cho rằng cần có cơ chế giám sát để trợ cấp thất nghiệp đến tay những người thực sự cần và đang nỗ lực tìm việc.

Bên cạnh mục tiêu thúc đẩy người lao động sớm quay lại thị trường, nhiều quốc gia còn thiết kế chính sách trợ cấp theo hướng ưu tiên nhóm yếu thế, thu nhập thấp.

TS Trần Thị Kiều Trang cho rằng ngoài nguyên tắc “đóng – hưởng”, bảo hiểm thất nghiệp còn vận hành theo nguyên lý chia sẻ, tức là những người có việc làm đóng góp vào quỹ để hỗ trợ người không may mất việc.

Ông Trần Dũng Hà, Phó giám đốc Bảo hiểm xã hội khu vực XXVII, cho rằng chính sách trợ cấp thất nghiệp cần quan tâm hơn đến nhóm lao động yếu thế như người thu nhập thấp, làm công việc phổ thông và không có tích lũy tài chính.

Ông André Gama, Giám đốc Chương trình An sinh xã hội, ILO Việt Nam, cho rằng mức hưởng và thời gian nhận trợ cấp thất nghiệp cần được thiết kế thận trọng, vừa đảm bảo thu nhập ổn định cho người lao động, vừa duy trì động lực tìm kiếm việc làm.

Theo ông, yếu tố then chốt để nâng cao phúc lợi cho người thất nghiệp là tăng hiệu quả của các chính sách hỗ trợ chủ động, đặc biệt là đào tạo và giới thiệu việc làm trong thời gian nhận trợ cấp.

Thách thức trong hỗ trợ học nghề cho lao động thất nghiệp

Chính sách hỗ trợ học nghề cho lao động thất nghiệp đang đối mặt với nhiều thách thức và chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Bên cạnh tiền trợ cấp được cho là thấp, chính sách đào tạo nghề miễn phí cho lao động thất nghiệp hầu như không đem lại hiệu quả.

Anh Nguyễn Minh Thông, 42 tuổi, là một ví dụ. Anh là tài xế cho một doanh nghiệp FDI nhưng vừa mất việc do công ty chuyển sang thuê đơn vị ngoài. Trong thời gian chờ việc mới, anh đăng ký hưởng trợ cấp thất nghiệp. Với mức lương đóng bảo hiểm 11 triệu đồng, tương ứng thu nhập thực tế, mỗi tháng anh nhận được 6,6 triệu đồng.

Anh Nguyễn Minh Thông chờ làm thủ tục hưởng trợ cấp thất nghiệp

Theo quy định của Luật Việc làm 2013, người lao động mất việc sẽ được hưởng trợ cấp thất nghiệp bằng 60% mức lương bình quân của 6 tháng liền kề trước khi nghỉ và được hỗ trợ học nghề. Thời gian học tối đa 6 tháng, với mức hỗ trợ không quá 1,5 triệu đồng/tháng.

Tuy nhiên, sau khi xem kỹ danh mục đào tạo, anh Thông nói chỉ có khóa học lái xe bằng B2 là phù hợp, trong khi bản thân đã có bằng. Các nghề còn lại như cắt tóc, làm móng, may mặc, trang điểm, nấu ăn… theo anh “chỉ hợp với nữ”.

Trường hợp như anh Thông không phải cá biệt. Theo Bảo hiểm xã hội Việt Nam, trong 3 tháng đầu năm nay, cả nước có hơn 118.000 người nhận trợ cấp thất nghiệp nhưng chỉ 3.081 người đăng ký học nghề, chiếm 2,6%.

Ông Trần Dũng Hà, Phó giám đốc Bảo hiểm xã hội TP HCM, cho rằng chính sách hỗ trợ học nghề hiện nay còn nhiều bất cập, khiến người lao động không mặn mà. Một trong những nguyên nhân là hầu hết khóa đào tạo đều ở trình độ sơ cấp, tức chỉ dạy kiến thức cơ bản.

Người lao động nộp hồ sơ hưởng trợ cấp thất nghiệp

Ông Hà đề xuất mức hỗ trợ nên căn cứ theo học phí, điều kiện địa phương và có thể ràng buộc bằng cam kết. Nếu học viên không hoàn thành khóa học, có thể phải hoàn trả chi phí.

Để tăng hiệu quả, ông Hà cho rằng cần sửa đổi quy định theo hướng linh hoạt, đơn giản thủ tục để khuyến khích doanh nghiệp giữ chân và nâng cao năng lực cho lao động từ sớm.

Chuyên gia Clemente Pignatti khuyến nghị Luật Việc làm cần sửa đổi theo hướng tăng phạm vi bao phủ và đa dạng các chương trình đào tạo nghề, phù hợp xu hướng chuyển dịch của thị trường lao động.