Biến đổi khí hậu và sóng nhiệt đang trở thành những thách thức lớn đối với khả năng chịu đựng của con người. Mới đây, cư dân tại Hà Nội và các tỉnh thành khác ở đồng bằng Bắc Bộ đã trải qua một đợt sóng nhiệt nghiêm trọng vào đầu hè năm 2025, với nhiệt độ tăng lên trên 40 độ C và độ ẩm dao động từ 40-45%. Cảnh tượng đường phố vắng vẻ, những người giao hàng, bán hàng rong và bảo vệ tìm kiếm bóng cây ven đường để tạm nghỉ, cùng với đó là những giọt mồ hôi nhanh chóng bốc hơi trên chiếc áo chống nắng khô giòn, đã trở thành hình ảnh quen thuộc.
Sóng nhiệt không chỉ xảy ra ở Việt Nam mà còn là một hiện tượng toàn cầu. Giáo sư Phan Văn Tân, một chuyên gia hàng đầu về khí tượng và khí hậu của Việt Nam, cho rằng sóng nhiệt là một hệ quả trực tiếp của biến đổi khí hậu. Nếu xem xét lại quá trình diễn biến trong nửa thế kỷ qua, có thể thấy rằng số ngày nắng nóng trong mùa hè đã tăng lên đáng kể tại hầu hết các vùng trên cả nước.
Đáng chú ý, sóng nhiệt không chỉ là một hiện tượng thời tiết cực đoan đơn lẻ mà còn gắn liền với hạn hán, hình thành một cặp bài trùng của các hiện tượng thiên tai phức hợp. Kết quả của sự kết hợp này là làm tăng mức độ nghiêm trọng của sóng nhiệt. Tác động của sóng nhiệt lên sức khỏe con người cũng không thể xem thường. Sóng nhiệt và việc tiếp xúc với nhiệt độ cao gần như là một trong những mối lo ngại lớn nhất về sức khỏe trên toàn cầu trong thế kỷ 21.
TS. Trần Nữ Quý Linh, một nhà khoa học nghiên cứu về ảnh hưởng của sóng nhiệt và các hiện tượng thời tiết cực đoan lên sức khỏe con người, cho rằng sóng nhiệt có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe, từ các triệu chứng nhẹ như đau đầu, chóng mặt, mất nước, cho đến những hậu quả nghiêm trọng hơn như tử vong. Những nhóm người dễ bị tổn thương nhất bao gồm trẻ em, người già, những người mắc bệnh mãn tính, hoặc những công nhân, nông dân làm việc ngoài trời.
Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng sóng nhiệt làm tăng đáng kể số ca nhập viện do nhiều nguyên nhân và do bệnh truyền nhiễm. Trước những thách thức này, việc tìm ra cách thích ứng với sóng nhiệt ngày càng khốc liệt trở thành một vấn đề cấp thiết đối với các nhóm dễ bị tổn thương. TS. Trần Nữ Quý Linh nhấn mạnh rằng nâng cao nhận thức của người dân về vấn đề sức khỏe liên quan đến nhiệt độ là điều quan trọng.
Cũng như cần có những giải pháp với chi phí thấp, dễ áp dụng và có hiệu quả nhanh chóng, như tăng cường khả năng tự thích ứng của cá nhân và nhận biết được những dấu hiệu cảnh báo sớm về sức khỏe. Các chuyên gia cũng kêu gọi các chính phủ quan tâm nhiều hơn đến việc xây dựng các chính sách thích ứng với sóng nhiệt đa dạng, không chỉ ở đô thị mà còn ở nông thôn.
Điều này bao gồm việc thiết kế những không gian công cộng thoáng mát, có nhiều cây xanh, mặt nước, bóng râm, cũng như bổ sung các phương tiện làm mát như quạt và điều hòa nhiệt độ. Mục tiêu là tạo ra môi trường sống và làm việc thoải mái hơn cho mọi người, đặc biệt là những nhóm yếu thế, nhằm giúp họ đối phó với những tác động tiêu cực của sóng nhiệt một cách hiệu quả hơn.